پژوهش حاضر با هدف تحلیل مفهومی و نظریِ پدیده «جنون» از منظر روان‌شناسی و حقوق کیفری، به بازخوانی مبانی عقل، اراده و مسئولیت در چارچوب نظام عدالت کیفری جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. این تحقیق با رویکرد توصیفی،تحلیلی-تطبیقی و بر پایه‌ی مطالعه نظری متون روان‌شناسی بالینی، فقه اسلامی و قانون مجازات اسلامی، در پی آن است که رابطه‌ی میان سلامت روان، درک مسئولیت کیفری و درجات اختلال روانی را تبیین کند. محورهای اساسی پژوهش در قالب شش پرسش تحلیلی طراحی شده‌اند که به ترتیب، ماهیت روان‌شناختی جنون، مراتب سه‌گانه آن (کامل، نسبی و ناقص)، تمایز و اشتراک مفاهیم روان‌شناسی و حقوق، اثر روان‌شناختی جنون بر اراده و قصد مجرمانه، تطبیق مفاهیم فقهی با نظریه‌های روان‌پریشی و نهایتاً انطباق درجات جنون با مواد قانونی را بررسی می‌کنند.یافته‌های نظری نشان می‌دهد که از منظر روان‌شناسی، فروپاشی قوه‌ی تمییز و اراده، ریشه‌ی اساسی در سلب مسئولیت کیفری دارد؛ بدین معنا که فرد مبتلا به جنون کامل، به دلیل زوال کامل قدرت ادراک و کنترل رفتاری، از مسئولیت کیفری مبراست. در مقابل، افراد دارای جنون نسبی یا ناقص، با وجود حفظ بخشی از توان تشخیص، مسئولیت محدود و قابل‌تخفیف دارند. بر این اساس، پژوهش حاضر بر ضرورت تدوین چارچوبی علمی و مشترک میان روان‌شناسان و حقوقدانان تأکید می‌کند تا ارزیابی مراتب جنون نه بر مبنای ساز و کارهای قضایی صرف، بلکه بر اساس تمام ابعاد و معیارهای روان‌پزشکی و تحلیل شناختی انجام گیرد. چنین هم‌افزایی می‌تواند عدالت کیفری ایران را از سطح واکنش‌های تنبیهی به ساحت درک عالمانه و انسانی از رفتار مجرمانه ارتقا دهد.

مراتب جنون سلامت روان مسئولیت کیفری جرایم تعزیری